foto: Martin Stor
De strop
van jong zijn
in moeders
ogen
Zij ziet slechts
schoonheid
ontluikende bloem
reikhalzend
naar toekomst
in plaats van
hang
naar verleden
taal
Rookgordijn
Ik vraag om een pakje Marlboro rood en ze drukt op een knopje waardoor een mechanisme in beweging wordt gebracht en zij over de toonbank leunt om iets uit een donker gleufje te pakken. Ze begreep al dat ik niet weet hoe dat werkt. Bij het zien van mijn bestelling concludeer ik onterecht dat ze kleurenblind is. Voor mij, naast de tomaten en speklapjes die ik koop, ligt een zwart pakje. Gitzwart.
Ik pak het op en lees dat zij zich niet vergist heeft. Marlboro rood staat er in kleine letters op geschreven.
Ik rook er niet minder om. De nieuwe kleur doe ik eer aan met een heimelijk, innerlijk genoegen wanneer ik, sturend over de wegen richting België’s afgedreven eiland, Wallonië, bedenk dat het hier anders is.
Anders dan bij ons. Hier, op het platteland rond Watou, Poperinge en Ieper. Er staan hier meer grafzerken dan dat er mensen wonen. Weggezakt in dikke zware natte klei houdt men hier, omwille van het voortbestaan, de eerste wereldoorlog in ere. Ook hun eigen voortbestaan is ermee gemoeid, zij het uit bescheiden commerciële overwegingen. Gruwelijke beelden en verhalen van toen verbleken echter in het licht van kerst. Niet de kerst van nu, ik regen elke dag kleddernat en de binnenkant van mijn bus begint behoorlijk op de buitenkant te lijken, maar de kerst van toen. Vanuit de loopgraven riepen ze elkaar toe en staakten het vuren om samen kerst te vieren. Dansende en rokende soldaten rondom zelfgestookte vuurtjes. Een onwerkelijk beeld. Alsof ze ontdekt hebben dat om een oorlog te beëindigen, je alleen maar op hoeft te houden met schieten.
Het is echter net als stoppen met roken; ze hielden het niet lang vol. Na de kerstnacht trokken ze zich weer terug in de loopgraven om elkaar te bestoken met bommen en granaten. Geen sigaret werd meer gedeeld.
Onderweg raakt de KPN in paniek. Dan weer heet ze mij welkom in België, dan besluit ze weer dat ik in Frankrijk ben. Er is hier geen grens, de blubber plakt aan beide kanten even hard. De grens ligt verderop wanneer ik de borden langs de weg van taal zie wisselen, de huizen zonder asbest daken en de wegen minder als een gatenkaas. Het eiland waarover ik rijd is losgeslagen door verdeeldheid die er heerst aan de hand van taal en trots.
Ochtendmist trekt langzaam op en flarden rook uit grote schoorstenen ontdoen mijn uitzicht van de zon die elders schijnt. Het is niet moeilijk hier een gitzwart gedicht over te schrijven. Iets over vechten voor de vrijheid terwijl die alleen maar dichterbij kan komen wanneer je vrienden maakt. Je houdt ‘m ten goede.
Mijn lippen sluiten zich om een sigaret uit het zwarte pakje.
Ik denk aan iets roods.
Geen mens
geen eten om te voeden
geen thuis om in te wonen
geen weg om terug te gaan
geen terug om weg te komen
geen mens geen mens
geen geld om te verrijken
geen huis om op te bouwen
geen deur om door te stappen
geen raam om uit te kijken
geen mens geen mens
geen vriend om mee te lachen
geen uitzicht om te turen
geen toekomst om te bedenken
geen idee om nog te krijgen
geen mens geen mens
geen paspoort om te tonen
geen recht om iets te stemmen
geen stem om te laten horen
geen reden om te hebben
geen mens geen mens
geen welkom om te heten
geen aankomst om te vieren
geen vertrek om naar te zwaaien
geen tot ziens om nog te zeggen
geen mens geen mens
geen toekomst om te blijven
geen verleden om uit te putten
geen woord om uit te spreken
geen verhaal om op te schrijven
geen mens geen mens
geen mens om nog te wezen
geen hond om nog te zijn
geen hart om nog te hebben
geen ziel meer zonder pijn
Epiloog St.Louis Blues dag 7 (10-09-2019)
St.Louis Blues
Dit hele leven als een roes.
Met opera, of film, of boek of wat dan ook
Zelfs al ga je op in dunne slierten rook
Wat blijft is de St.Louis Blues
Ik zoek naar de woorden die tussen mijn regels verdwijnen.
Ik luister naar galmende stemmen die een lot bezingen
Ik kijk naar de priemende lichten die een techneut laat schijnen
En langzaam, langzaam dringt het binnen
Dit hele leven als een roes.
Met opera, of film, of boek of wat dan ook
Zelfs al ga je op in dunne slierten rook
Wat blijft is de St.Louis Blues
Ik ren naar een deur want die moet open
Ik wacht op het teken te gaan lopen
Ik zwaai met een zakdoek, sleur met een koffer,
marcheer zo de zaal in, huil om de afloop
maar blijf toch hopen
Dit hele leven als een roes.
Met opera, of film, of boek of wat dan ook
Zelfs al ga je op in dunne slierten rook
Wat blijft is de St.Louis Blues
Sta in de houding, laat een vluchteling beven,
salueer naar mijn bazen
en denk heel even
Als ik iets geleerd heb in deze tijd
dan gaat het niet slechts over een kaptein die lijdt
Dit hele leven als een roes.
Met opera, of film, of boek of wat dan ook
Zelfs al ga je op in dunne slierten rook
Wat blijft is de St.Louis Blues
Dat van toen voelt nu ook zo
wanneer ik bootjes zie varen
en mensen zie wijzen
Ze vellen een oordeel met grootse gebaren
Er lijkt niets verandert in tijd die blijft stilstaan
De bittere verhalen van toen blijven doorgaan
Er zijn nog iedere dag noodlottige reizen
Dit hele leven als een roes.
Met opera, of film, of boek of wat dan ook
Zelfs al ga je op in dunne slierten rook
Wat blijft is de St.Louis Blues
St.Louis Blues dag 6 (09-09-2019)
Superman(m/v)
Ik weet niet, ik weet niet wie hier nog telt
Zijn er alleen maar slachtoffers
of is er ook, zoals bij Superman,
of is er ook een held
Iemand die sterk is, zo sterk is van geest
dat hij me kan vertellen wie hier, op deze boot, de helden zijn geweest
Iemand die erbij was en de waarheid heeft ontdekt
en toen dit kutverhaal herschreven heeft
in iets wat lekker leest
Ik weet niet, ik weet niet wie hier nog telt
Zijn er alleen maar slachtoffers
of is er ook, zoals bij Superman,
of is er ook een held
Een man of vrouw met pit en kracht en ongelofelijk veel moed
In een mooi gesneden pak of rok met een betoverende hoed
Een man of vrouw die alle dingen zonder moeite doet
Die me vertelt wat slecht is,
en alles, alles weet van goed
Ik weet niet, ik weet niet wie hier nog telt
Zijn er alleen maar slachtoffers
of is er ook, zoals bij Superman,
of is er ook een held
Zodat, als ik mijn oor te luister leg en ogen goed de kost
Ik snap wie hier de helden zijn, wie niet gebroken is, wie dorst,
zich te hullen in dat superpak, die rok, die betoverende hoed
Die mij vertelt wat slecht is
en alles, alles weet van goed
en alles, alles weet van goed.
St.Louis Blues dag 5(08-09-2019).
Regie
Het is nauwelijks voor te stellen
in onze vrije tijd
Over je eigen leven
je laten en je doen
raak je de regie nooit kwijt
Nou goed, je wordt hulpeloos geboren, gezoogd, gepamperd en gevoed
En terwijl je leven verder gaat dan leer je hoe dat werkt
Jouw eigen leven leiden, staan voor wat je denkt en aan iedereen vertellen
wat er fout is en wat goed
Zo ben je groot geworden en heb je geleerd waarvoor je staat
En dan ga je figureren in die ene opera waarvan je denkt te weten
waar die eigenlijk over gaat
Regie vertelt je alles
of je er nu naar luistert of toch niet
De noten van de dirigent bepalen echt
het ritme van jouw lied
Ook al wil je telkens weten waarom en hoe en wat en voel je soms machteloosheid
je wilt het wel maar kunt het niet
Heb je weleens nagedacht over wie jij eigenlijk bent?
Op dat vervloekte schip dat daar maar vaart en vaart en vaart
Heb jij al geluisterd naar de regisseur die de uitkomst allang kent
maar drama tot het laatst bewaard
Je hebt geleerd jezelf te zijn tegen alle stromen in
Maar nu zit je op die godvergeten boot waarvan script, ritme en muziek en alle golven eromheen
Je laten zien, dat regisseren van je leven
dat doe je niet alleen
Jij bent alleen degene met geluk
of noem het toeval, wat dan ook
Jij bent niet iemand op een bootje
Jij bent nergens voor gevlucht
Jij wordt nergens om vermoord
Omdat je anders bent of
Joods was in dit stuk
Het is dankzij iets waarvan je denkt
dat jij de oorzaak bent want
In onze vrije tijd
over je eigen leven
je laten en je doen
raak je de regie nooit kwijt
Dat is wat we hier vertellen
het is nauwelijks voor te stellen.
(Onthoud het goed
voor als jouw toekomst eens gaat knellen).
St.Louis Blues dag 4 (07-09-2019)
Herhaling
Ik wacht op het einde
van een voorstelling
die geen einde kent
Iedereen die wacht weleens
op andermans horizon
Niet dat je die kunt zien
maar wachten went
Telkens als ik kijk
dient zich
de herhaling aan
van wat
op toekomst lijkt
Maar wat vooral veel moeite kost:
de horizon van het lot
Stap eens op een boot
En stel je dan eens voor:
Je vaart zo naar jouw toekomst toe
en die gaat dan teloor
Telkens als ik kijk
dient zich de herhaling aan
van wat op toekomst lijkt
Die toekomst die je maken kunt
Die toekomst jou gegund
Die toekomst met als einde slechts
jouw eigen droevig lot
Die toekomst die
als jij gelooft
in handen van een God
En telkens als ik kijk
dient zich de herhaling aan
van wat op toekomst lijkt
Ik wacht een nieuwe toekomst af
van een verhaal dat ik al ken
Maar ook een nieuwe horizon
verandert niets want
telkens als ik kijk
dient zich de herhaling aan
van wat op toekomst lijkt
Telkens als ik kijk
dient zich de herhaling aan
van wat op toekomst lijkt.
@Romheen St.Louis Blues dag 2 (05-09-2019).
St.Louis Blues
Een onbekende reiziger, een onbekende soldaat. Het zijn mijn rollen als figurant in de Opera ‘St.Louis Blues’. Het verhaal over het droevig lot van bootvluchtelingen vlak voor het uitbreken van de tweede wereldoorlog. Sla de informatie erop na en je beseft dat dit verhaal geen einde kent. Ze zijn er nog steeds, de verschoppelingen van onze wereld en ze zwerven eeuwig rond op hun bootjes over de oceaan zonder dat we er ons om bekommeren.
In een serie van zeven gedichten breng ik verslag uit van mijn belevenissen als figurant in dit trieste verhaal. Van elke repetitiedag één, met de première als epiloog.
Op drift
Onderbroek en schoenen, portret van Pa en Ma,
Korte broek en lange rok,
zakdoek voor het wuiven
Ik kijk ze eeuwig na
Met mijn handen op de reling
Tranen in mijn oog
Korte broek en lange rok
Op zee hou je het niet droog
Ik ben gegaan vanwege vrede
Vrede in ons hart
Met negenhonderd zielen
Zakdoek voor het wuiven
Staren ze naar de kant
Die langzaam van hen wegdrijft
Met handen op de reling
Tranen in hun oog
Korte broek en lange rok
Op zee hou je het niet droog
Ik ben gegaan vanwege gekte
Gekte in het land
Het land waar ik vandaan kom
Het land dat staat in brand
Met haat tussen de regels
Schreef men een heel volk af
Een volk dat langzaam wegdrijft
Op een bootje naar hun graf
Dat was de gekte van een oorlog
Maar waar is die oorlog nu
Ik zie nog steeds dat bootje
Drijvend daar op zee
Negenhonderd of meer zielen
Niet iedereen kan mee
Met handen op de reling
Tranen in hun oog
Korte broek en lange rok
Op zee hou je het niet droog
En dan is daar de aankomst
Vroeger, nu en toen
Dan sluiten we de hekken
Dat is dus wat we doen
Nog steeds is niemand welkom
In al onze zotte rijkdom
Met armoe in ons hart
De handen op de reling
Tranen in hun oog
Korte broek en lange rok
Op zee hou je het niet droog
@Romheen St.Louis blues dag 1 (04-09-2019)
de onbeminde soldaat
De vrouw die in zijn verhaal figureert is van gedaante veranderd gedurende de twee uur die ik naar hem luister. Van frisse, mooie, welgevormde leuke jonge vrouw afgegleden naar een omschrijving die waarschijnlijk meer zijn gevoel weergeeft dan de werkelijkheid. Alhoewel zijn relaas doet vermoeden dat er alle reden is om zijn frustraties op haar bot te vieren. Ik kan haar er niet meer naar vragen, ze is dood.
Hij werd geboren in een nonnenklooster in Den Haag. Het is 1946, Nederland is vrij en de goede rekenaars onder u begrijpen dat zijn verwekking het gevolg is geweest van een bevrijdingsfeest. In zijn geval een feest tussen een Canadese soldaat en een frisse, mooie, welgevormde leuke jonge vrouw. Ze heeft hem drie weken gekend voordat hij uit beeld verdwenen is. De geldende mores deed haar vanuit Naarden verkassen naar het westen des lands. Ongetrouwd en kinderen krijgen waren twee begrippen die niet samengingen in die tijd en dus droeg ze het droevig lot dat veel jonge moeders ondergingen. Na de geboorte stond ze hem af en hij groeide op in een pleeggezin in de gemeente Renkum. Een mooie en fijne warme tijd, zegt hij er zelf over.
Door omstandigheden moest hij na verloop van jaren echter weg bij het pleeggezin en begon aan een lange rondtocht langs opvanghuizen die hem geen goed hebben gedaan. Contactpogingen met het pleeggezin, zijn broers en zussen noemt hij ze, strandden. Net als die met zijn moeder, ze wenste, ook op latere leeftijd, geen contact meer met hem. Hij bestond niet voor haar.
‘Ik ben er naartoe gegaan hoor, om te kijken, om zijn graf te zien’. Hij spreekt over vele jaren later wanneer hij ontdekt heeft dat zijn vader, de Canadees van het feest der bevrijding, overleden is. Foto’s van de familie daar leren hem dat hij op ‘m lijkt. En dat hij nog een halfbroer heeft in Duitsland. Geboren ten gevolge van een bevrijdingsfeest van zijn moeder met een ander. Joop, zo heet zijn broer, heeft het contact inmiddels verbroken. Herinneringen kunnen ook teveel pijn met zich mee dragen. Dat doen ze voor mijn verteller ook maar hij heeft de behoefte hierover te spreken.
‘Ik hoef niet ineens belangrijk te zijn, maar ik kan het gewoon niet begrijpen’.
Zijn magere gestalte schokt als hij de tranen de vrije loop laat. De donkerblauwe aderen steken schril af bij de grauwe huidskleur op zijn tengere gerimpelde handen die hij open op tafel voor zich gelegd heeft. Af en toe trommelt hij ongeduldig met zijn vingers op het houten blad en soms slaat hij erop om zijn frustratie kracht bij te zetten. Tegenover mij zit een man van 73 jaar oud die zijn leven verwoest ziet door ‘omstandigheden’. Hij is getrouwd geweest, heeft kinderen gekregen maar ook daar is het niet goed gegaan. Er is geen contact meer.
‘Waarom ben je hier?’, vraag ik hem.
Hij blijkt zo naar een plek te gaan die hij fijn vindt, waar hij zich een beetje vertrouwd en geborgen voelt. Hij gaat zo naar zijn vader zegt hij.
Verward vraag ik hem naar het graf in Canada.
Zijn vader blijkt twee graven te hebben, één bij de familie en één tussen zijn maten uit de oorlog op de begraafplaats in Oosterbeek. Voor hem maakt het niet uit waar hij echt ligt.
Hij is blij iemand in de buurt te hebben.
Oneven
Oneven, het nieuwste programma van Romheen met la Zona staat inmiddels als een huis. Diverse voorstellingen zijn enthousiast ontvangen door publiek.
Oneven is een multidisciplinaire samenwerking van Romheen met la Zona, de kunstenaar Peter Maria Rutten en de filmsters van Triggerfilm.nl. Vage omschrijving voor het antwoord op de vraag; Wat heeft de kunstenaar te vertellen? Hoe laat je de inhoud van weefwerken op het podium zien, horen, ruiken en proeven?
Over het antwoord kun je van mening verschillen. De makers zijn het erover eens.
Vanaf 3 februari 2020 zijn vijf van de zeven weefwerken permanent tentoongesteld in Nijmegen. Emonszaak biedt je de mogelijkheid om niet alleen de werken van dichtbij te bekijken maar ook te beluisteren. Hoe? ONEVEN. Ga kijken en luisteren!
